دادسرا یک نهاد قضایی است که رسیدگی ابتدایی به جرایم و مسائل کیفری را بر عهده دارد. یعنی اغلب جرایم قبل از طرح در دادگاه در دادسرا رسیدگی می‌شوند. چراکه در بسیاری موارد نیاز به تحقیق و بررسی جرایم وجود دارد تا با تکمیل پرونده به دادگاه فرستاده شود. این نهاد فارق از اینکه در چه کشوری هستیم و چه احکامی بر آن حاکم است، در همه‌ کشورها یک سری ویژگی مشترک دارد اما این ویژگی‌ها در همه‌ کشور‌ها به صورت یکسان رعایت نمی‌شود. در این مقاله به ویژگی‌های دادسرا‌ پرداخته‌ایم.

منبع : دادسرا

ویژگی دادسرا‌ها

۱- سلسه مراتب

قضات دادسرا تحت ریاست مقام بالاتر خود می‌باشند، یک رئیس وجود دارد و بقیه مرئوس هستند.

دادسرا در معنای خاص خود شامل دادستان، دادیار و معاونان می‌شود و در معنای عام بازپرس را هم در بر می‌گیرد. دادیار هم به نوعی معاون دادستان است بنابراین رعایت سلسله مراتب بین دادیار و دادستان وجود دارد و هر چه که دادستان می‌گوید دادیار باید گوش دهد. به عبارتی کلیه قرارهایی که دادیار صادر می‌کند باید به تایید و موافقت دادستان برسد و نظر دادستان ارجحیت دارد.

ممکن است وقتی دادیار برای دفاع از کیفرخواست می‌رود، نظر شخصی دادیار مخالف کیفرخواست باشد یعنی با توجه به ادله و مدارک موجود به نظر شخصی خودش این شخص باید تبرئه می‌شده است (قرار منع تعقیب برایش صادر می‌شده است) اما در اینجا نمی‌تواند نظر شخصی‌اش را بگوید، چون به جانشینی دادستان رفته و فقط باید دفاع کند و نظر دادستان را اعلام کند. در خصوص دادستان و بازپرس باید رابطه سلسله مراتبی وجود داشته باشد، چون دادستان مقام تعقیب است و طرف دعوا محسوب می‌شود. بازپرس مقام تحقیق است و باید ادله را اعم از اینکه له متهم است یا علیه او، جمع‌آوری کند و به عنوان یک شخص بی‌طرف کشف حقیقت کند. بنابراین ما قاعده استقلال مقام تعقیب از مقام تحقیق را داریم. همانطور که در ماده ۲۶۹ آیین دادرسی کیفری جلوه‌ای از همین استقلال را داریم.

مثال

فرض کنید بازپرس قرار منع تعقیب متهم را خطاب به دادستان صادر می‌کند، اگر وی موافق بود که هیچ اگر مخالف بود پرونده و قرار را مجدداً به بازپرس ارجاع می‌دهد. اگر بازپرس مجدداً بر نظر خود اصرار کرد در این صورت بین بازپرس و دادستان اختلاف به وجود می‌آید. در اینجا استقلالشان حکم می‌کند که یک مقام بالاتر حل اختلاف کند، بنابراین پرونده را به دادگاهی که این دادسرا در معیت آن فعالیت می‌کند می‌فرستند. دادگاه یکی از این دو نظر نظر دادستان یا بازپرس را می‌پذیرد و بدین صورت حل اختلاف می‌شود.

فرض کنید جرمی مثل قتل عمد در آران و بیدگل اتفاق بیفتد. تحقیقات مقدماتی را در دادسرای آران و بیدگل انجام می‌دهند و رسیدگی در دادگاه کیفری یک کاشان انجام می‌شود. فرض کنید بازپرس قرار منع تعقیب صادر کند و نظر دادستان قرار جلب به دادرسی باشد در این صورت حل اختلاف این دو مرجع با دادگاهی است که دادسرای آران و بیدگل در معیت آن است.

نکته: میان دادسرای کل و دادسرای شهرستان رابطه سلسله مراتبی وجود ندارد.

۲- استقلال دادسرا

نهاد تعقیب، دعوای عمومی را به نیابت از جامعه انجام می‌دهد؛ بنابراین تحت تاثیر جامعه و اشخاص دیگر نخواهد بود.

در برابر شاکی، متهم و دادگاه کیفری این استقلال قابل بررسی است.

دادسرا نسبت به دادگاه مستقل است، یعنی دادگاه موظف است فقط به جرایمی رسیدگی کند که در کیفرخواست آمده بنابراین اگر دادگاه در حین رسیدگی جرمی را کشف کند که به جرم اول ارتباطی ندارد باید به دادستان اطلاع دهد و خودش حق رسیدگی ندارد چون تشخیص اینکه اصل تعقیب انجام شود یا نه با دادسرا است.

دادسرا نسبت به شاکی و متهم مستقل است، شاکی فقط حق شکایت دارد ولی اینکه چه اشخاصی تعقیب شوند و  چه قراری صادر شود، چه تامینی اتخاذ شود و چه دلیلی جمع‌آوری شود بر عهده دادسرا است و شاکی حق دخالت ندارد؛ به طور طبیعی متهم نیز حق ندارد بگوید چه تحقیقی از من بکنید و چه تحقیقی انجام ندهید.

۳- وحدت دادسرا

دادسرا، وقتی به عنوان نماینده جامعه محسوب می‌شود که هر کدام از مقامات هر تصمیمی بگیرند این تصمیم منتسب به کل دادسرا باشد.

به طور مثال اگر یک بازپرسی قرار منع تعقیب صادر کرد و دادستان هم تایید کرد، این تصمیم کل دادسرا محسوب می‌شود.

ممکن است تعقیب را یک مقام شروع کند، تحقیق را یک مقام دیگر انجام دهد، ادامه تعقیب را کسی دیگر انجام دهد، قرار را یک مقام دیگری صادر کند و در دادگاه شخص دیگری دفاع کند؛ درست است که افراد متعددی در این تعقیب و تحقیق دخالت داشتند اما همه به نام دادسرا نوشته می‌شود که به آن وحدت دادسرا گفته می‌شود.

۴- قابلیت رد دادرس

چنانچه جهات رد دادرس وجود داشته باشد مقامات دادسرا قابل رد هستند به طور مثال بازپرس اگر با یکی از طرفین نسبت داشته باشد قابل رد است.

۵- عدم مسئولیت دادسرا

عدم مسئولیت به این معناست که در برابر اقداماتی که دادسرا انجام می‌دهد از نظر حقوقی و کیفری هیچ مسئولیتی ندارد، چون اقداماتش از روی سوءنیت نیست البته این عدم مسئولیت ارتباطی با تقصیر قضات دادسرا یا خسارتی که به متهم وارد می‌شود ندارد.

فرض کنید متهم یک مدتی در بازداشتگاه باشد و بعد از آن برای او قرار منع تعقیب صادر شود یا در دادگاه برائت حاصل کند، اینجا متهم نمی‌تواند علیه کل نهاد دادسرا شکایت کند که بی‌دلیل من را بازداشت کردند یا به من اتهام زدند. علیه دادسرا نمی‌شود اقدامی کرد و این همان عدم مسئولیت دادسرا است. اما اگر مقامات دادسرا مرتکب تقصیر شوند قابل تعقیب هستند چه از نظر حقوقی و چه از نظر کیفری باشد.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در خصوص دادسرا، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید. کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده‌اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون دادسرا پاسخ دهند.